PILOTAŻOWA ANALIZA SYTUACJI EKONOMICZNEJ SEKTORA
HOTELE I RESTAURACJE W POLSCE CZ. I

Analizie sytuacji ekonomicznej sektora Hotele i Restauracje przyświeca wiele celów. Jednym z nich jest cel poznawczy. Rezultaty analizy pozwolą na weryfikację obiegowych sądów na temat tego sektora. Z kolei wśród celów praktycznych można wyróżnić dwa główne:

• dostarczenie przesłanek dla prowadzenia racjonalnej polityki gospodarczej na szczeblu centralnym,
  

• dostarczenie przesłanek dla podmiotów działających w sektorze, lub rozważających podjęcie w nim działalności, o wielkości i kierunkach inwestowania.

Organom centralnym analiza powinna przede wszystkim dostarczyć informacji o istniejących barierach rozwoju sektora, a przedsiębiorstwom o korzystnych możliwościach lokowania kapitału.

Sekcja Hotele i Restauracje charakteryzuje się dużym rozdrobnieniem. W 2001 r. na 52948 podmiotów ogółem, aż 50979 (96,28%) należało do grupy przedsiębiorstw mikro (o liczbie pracujących do 9 osób), a 1777 (3,36%) do grupy przedsiębiorstw małych, w których pracuje od 10 do 49 osób. W sumie do obu powyższych grup w tej sekcji należało aż 99,64%, przedsiębiorstw, wobec 98,98% w całej gospodarce - poza rolnictwem, leśnictwem i rybołówstwem - w 2000 r. Do grupy średnich przedsiębiorstw (o liczbie pracujących od 50 do 249 osób) należy odpowiednio 0,31% i 0,81%, a do grupy dużych przedsiębiorstw - o liczbie pracujących powyżej 249 osób – odpowiednio 0,05% i 0,17%. W sekcji H udział średnich przedsiębiorstw jest blisko trzykrotnie, a w grupie dużych przedsiębiorstw ponad trzykrotnie większy niż w całej gospodarce. Liczba średnich przedsiębiorstw w tej sekcji wynosi zaledwie 177, a dużych 28.

Duże rozdrobnienie przedsiębiorstw sekcji H znajduje też wyraz w strukturze zatrudnienia. Na przedsiębiorstwa mikro przypada aż 42,0% ogółu zatrudnionych w tej sekcji, podczas gdy na małe 22,1%, na średnie 12,5%, a na duże 23,4%. Natomiast w całym pozarolniczym sektorze rynkowym udział przedsiębiorstw średnich w ogólnej liczbie pracujących wyniósł w 2000 r. 19,9%, a dużych aż 33,1%.

Dla oceny sytuacji ekonomicznej sektora istotne znaczenie ma określenie zmian jego pozycji w gospodarce narodowej, mierzonej udziałem w podstawowych wielkościach makroekonomicznych oraz dokonanie porównań międzynarodowych.

Znaczenie sekcji H, czyli Hotele i restauracje w polskiej gospodarce zdecydowanie wzrosło w okresie transformacji systemowej. Udział tej sekcji w tworzeniu PKB i wartości dodanej, a także w strukturze pracujących i wartości środków trwałych niemal stale rósł dzięki wyższemu tempu wzrostu niż w całej gospodarce. Ilustruje to poniższa tablica. Zaprezentowano w niej dane dotyczą okresu zapoczątkowanego w połowie lat 90., gdy gospodarka polska przezwyciężyła już tzw. recesję transformacyjną osiągając poziom PKB na poziomie z 1988 r.

Tempa wzrostu wybranych mierników w sekcji H i gospodarki Polski w latach 1996-2001 (w %)



Źródło: Obliczenia własne na podstawie Roczników Statystycznych GUS z lat 1997-2002.

Z powyższej tablicy wynika, że w latach 1996-2001 wzrost wartości dodanej wytworzonej w sekcji H (Hotele i restauracje) był niemal trzykrotnie większy niż w całej gospodarce i tempa wzrost i PKB. Jeszcze większa przewaga tej sekcji wystąpiła w odniesieniu do zmian wartości środków trwałych. Wyższe tempo wzrostu wartości środków trwałych zaobserwowano tylko w sekcjach Pośrednictwo finansowe oraz Handel i naprawy. Stało się tak mimo wyższego w tym okresie tempa wzrostu nakładów inwestycyjnych w całej gospodarce niż w sekcji H. Trzeba jednak uwzględnić fakt, że głęboki spadek nakładów w tej sekcji w pierwszym roku badanego okresu miał miejsce po wzroście aż o 24,1% w 1995 r.

Na tym tle warto zwrócić uwagę na znacznie niższy stopień zużycia środków trwałych w omawianym sektorze niż w całej gospodarce. W sekcji H wniósł on w 1995 r. 27,1%, podczas gdy w całej gospodarce 44,7%, a w 2001 r. odpowiednio 28,5 i 46,7%. Natomiast liczba pracujących w rozpatrywanym okresie w całej gospodarce spadła, a w omawianej sekcji znacznie wzrosła.

W wyniku powyższych tendencji zmian doszło do przesunięć w strukturze PKB, wartości dodanej, pracujących, nakładów inwestycyjnych i wartości środków trwałych (tablica 2).

Udział sekcji Hotele i restauracje w gospodarce Polski w latach 1995-2001 (w %)



Uwaga: W 2000 r. dokonano zmian zasad obliczania PKB i wartości dodanej. W związku z tym dla tego roku – w nawiasie – przedstawiono także dane obliczone według dotychczasowych zasad.
Źródło: jak w tablicy 1.

Miał miejsce znaczny wzrost roli sektora HORECA w polskiej gospodarce. W rezultacie jego udział w tworzeniu PKB przekroczył 1%, dzięki wzrostowi niemal o połowę, a udział w tworzeniu wartości dodanej brutto wzrósł o prawie 1/3, do 1,26%. Ten ostatni miernik lepiej odzwierciedla znaczenie sektora w gospodarce.

W mniejszym stopniu wzrósł udział sekcji Hotele i restauracje w strukturze pracujących. Osiągnął już niemal 1,5%. Natomiast jej udział w strukturze nakładów inwestycyjnych, po początkowym spadku, ponownie osiągnął poziom powyżej 1%. Mimo to udział w wartości środków trwałych prawie podwoił się, przekraczając 0,5%. Sekcja ta jest więc dość pracochłonna i nisko kapitałochłonna. Jej udział w strukturze pracujących jest bowiem niższy niż w wartości dodanej, a z kolei udział w wartości środków trwałych o ponad połowę niższy. Rozwój tej sekcji jest więc szczególnie pożądany, ze względu na obecną sytuację na rynku pracy.

Mimo zdecydowanej poprawy pozycja sekcji Hotele i restauracje kształtuje się w Polsce niekorzystnie na tle innych krajów. W strukturze wartości dodanej brutto wśród jedenastu krajów kandydujących do Unii Europejskiej (bez Turcji i Malty), tak niski udział tej sekcji jak w Polsce, występuje tylko na Łotwie i w Słowacji (tablica 3).

Udział sekcji Hotele i restauracje w wartości dodanej brutto w latach 1999-2002



Źródło: Statistical Bulletin 2003/1, Quarterly, CANSTAT, Warsaw 2003, August.

Niewiele lepsza jest pozycja sekcji H w Polsce na tle innych rozpatrywanych krajów kandydackich w strukturze pracujących. Jedynie w Rumunii udział tej sekcji jest niższy niż w Polsce, a na Litwie niewiele wyższy (tablica 4).

Udział sekcji Hotele i restauracje w strukturze pracujących w latach 1999-2002



Źródło: Statistical Bulletin 2003/1, Quarterly, CANSTAT, Warsaw 2003, August..

Gorsza pozycja sektora HORECA w Polsce niż w innych krajach, znajdujących się na podobnym poziomie rozwoju, świadczy o dużych możliwościach jego rozwoju w naszym kraju.

Opracowanie wykonano na zamówienie Departamentu Turystyki Ministerstwa Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej w Warszawie. Warszawa 2003.

Kierownik projektu: dr Tadeusz Smuga
Autorzy: mgr Jan Grabowski, mgr Wanda Karpińska-Mizielińska, prof. dr hab. Anna Marzec, dr Józef Niemczyk, dr Tadeusz Smuga, dr Piotr Ważniewski
Współpraca: Daniel Koć, mgr Anna Pucek