Z kontrolą obiektów świadczących usługi hotelarskie trzeba liczyć się codziennie. Dotyczy ona zarówno obiektów hotelarskich kategoryzowanych przez wojewodę, jak i innych – działających wyłącznie na podstawie zgłoszenia do ewidencji w gminie. Instytucje upoważnione do takiej kontroli powinny stosować się do zasad określonych przepisami ustawy o usługach turystycznych wraz z aktami wykonawczymi, ustawy - Prawo działalności gospodarczej oraz innych ustaw szczególnych.

Zacznijmy jednak od nieuchronnego, a przy tym najsurowszego kontrolera jakim jest gość hotelowy. Jednym z instrumentów, które ustawodawca wprowadził dla ułatwienia gościom kontroli hotelu, jest obowiązek udostępniania im wymagań odpowiadających rodzajowi i kategorii obiektu, przewidziany w art. 44 ust. 4 ustawy o uslugach turystycznych. Skutkiem tego rodzaju “kontroli” może być reklamacja i żądanie usunięcia braków lub obniżenia ceny usługi. W skrajnym przypadku niezadowolony i świadom swych praw gość, złoży skargę u wojewody, prowokując być może kontrolę z jego strony.

Kontrola klienta indywidualnego ogranicza się w zasadzie tylko do zgodności świadczonych usług z przyrzeczeniem zawartym w umowie hotelarskiej, a wymagania kategoryzacyjne stają się częścią tej umowy. Szerszy zakres kontroli spotka hotelarza zapewne ze strony kontrahenta – np. organizatora turystyki podejmującego współpracę z hotelarzem. Ta kontrola wykracza często poza wymagania kategoryzacyjne, obejmując także wymagania przeciwpożarowe (zwłaszcza ze strony kontrahentów zagranicznych), sanitarne i budowlane. Taką kontrolę może przeprowadzić Kontrahent jedynie za zgodą hotelarza i na podstawie zawartej umowy. W praktyce jednak dokonanie takiej kontroli jest często warunkiem zawarcia umowy.

Kontrolerzy z urzędu

W interesie przyszłych klientów hotelu, ustawodawca przewidział działania kontrolne szeregu instytucji publicznych. Na podstawie ustawy o usługach turystycznych system organów kontrolnych ukształtował się następująco:

• wójt, burmistrz lub prezydent miasta mogą dokonywać kontroli zarówno tzw. innych obiektów, zgłoszonych do prowadzonej przez te organy ewidencji, jak i obiektów hotelarskich, kategoryzowanych przez wojewodę, ale położonych na terenie ich gminy; kontrola ta obejmować może zarówno spełnianie wymagań co do wielkości, wyposażania, kwalifikacji personelu i zakresu świadczonych usług w obiektach hotelarskich, minimalne wymagania dotyczące wyposażenia w innych obiektach, a także wreszcie spełnianie wymagań przeciwpożarowych, sanitarnych i budowlanych. Kontrola ta nie jest obowiązkiem, a jedynie uprawnieniem organów gminy, dlatego jej prawdopodobieństwo w każdej gminie jest inne
  
• wojewoda może i powinien dokonywać kontroli obiektów hotelarskich, pozostających w jego ewidencji, jak i innych obiektów zgłoszonych do ewidencji w gminach, jeżeli położone są na terenie województwa. Zakres przedmiotowy tej kontroli jest równie szeroki – obejmuje wymagania kategoryzacyjne, minimalne wymagania dla innych obiektów oraz wymagania wynikające z odrębnych przepisów (przeciwpożarowe, sanitarne, budowlane)
  
• minister właściwy do spraw turystyki posiada uprawnienia do kontroli (tzw. kontroli pozainstancyjnej – nie związanej z odwołaniem od decyzji wojewodów) w odniesieniu wyłącznie do obiektów hotelarskich i wyłącznie w zakresie spełniania przez te obiekty wymagań co do rodzaju i kategorii; minister nie jest zatem uprawniony do kontroli innych obiektów.

Poza ustawą o usługach turystycznych, o kontroli wspomina artykuł 63 ustawy - Prawo działalności gospodarczej, który uprawnia wójta, burmistrza lub prezydenta miasta do sprawdzania, czy przedsiębiorcy spełniają takie obowiązki jak:

• posiadanie odpowiednich uprawnień zawodowych przy wykonywaniu określonego rodzaju działalności gospodarczej, jeżeli wynika to z odrębnych przepisów
  
• oznaczenie na zewnątrz zakładu głównego, oddziału oraz innych stałych miejsc wykonywania przez przedsiębiorcę działalności gospodarczej; poprzez wskazanie przedsiębiorcy i zwięzłe określenie przedmiotu wykonywanej działalności
  
• należyte oznaczanie towarów oraz zamieszczanie na drukach zamówień na usługi i towary oznaczenia przedsiębiorcy oraz innych informacji wymaganych przepisami szczególnymi.

Art. 64 tej ustawy idzie jeszcze dalej – w razie wykonywania działalności gospodarczej niezgodnie z przepisami ustawy, a także w razie stwierdzenia zagrożenia życia, zdrowia ludzkiego i moralności publicznej, niebezpieczeństwa przepisów powstania szkód majątkowych w znacznych rozmiarach lub naruszenia środowiska, wójt, burmistrz lub prezydent miasta niezwłocznie zawiadamia właściwe organy. W przypadku niemożności dokonania takiego powiadomienia wójt, burmistrz lub prezydent mogą wydać natychmiast wykonalną decyzję nakazującą wstrzymanie wykonywania działalności na okres do trzech dni.

Uprawnienia kontrolne przewidziano też w innych przepisach szczegółowych:

• w ustawie z dnia 15 grudnia 2000 r. o Inspekcji Handlowej, zgodnie z którą inspektorzy kontroli handlowej kontrolują legalność i rzetelność działania przedsiębiorców, na podstawie przepisów właściwych dla rodzaju prowadzonej przez przedsiębiorcę działalności
  
• w ustawie z dnia 14 marca 1985 r. o Inspekcji Sanitarnej - do zakresu działania tej Inspekcji w dziedzinie bieżącego nadzoru sanitarnego wprowadzono kontrolę przestrzegania przepisów określających wymagania higieniczne i zdrowotne
  
• zgodnie z ustawą z dnia 7 lipca 1994 r. - Prawo budowlane - do powiatowego inspektora nadzoru budowlanego, a także wojewódzkiego inspektora nadzoru budowlanego i Głównego Inspektora Nadzoru Budowlanego należą nadzór i kontrola nad przestrzeganiem przepisów prawa budowlanego
  
• w ustawie z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej - prawo do przeprowadzania czynności kontrolno-rozpoznawczych z zakresu ochrony przeciwpożarowej nadano strażakom pełniącym służbę w Państwowej Straży Pożarnej oraz osobom upoważnionym przez komendanta wojewódzkiego Państwowej Straży Pożarnej
  
• zgodnie z ustawą z dnia 6 marca 1981 r. o Państwowej Inspekcji Pracy - do inspekcji pracy należą nadzór i kontrola przestrzegania przez pracodawców prawa pracy oraz inne - z punktu widzenia hotelarzy o mniejszym znaczeniu.